Merkwaardige macro mineralen
een informatieve rubriek met handstukken uit de collectie van Raymond Dedeyne, door hemzelf becommentarieerd en door Theo Muller van foto’s voorzien - voor vragen of suggesties, email mmm@minerant.orgOlshanskyiet en Roweiet uit het Shijiangshan Mijndistrict, Hexigten Banner, Inner Mongolia , China
Foto 1: olshanskyiet
Foto 2: roweiet
Foto 3: olshanskyiet, roweiet en johnbaumiet op één specimen (verzameling Theo Muller)
Met uitzondering van de recente Coronajaren werden verzamelaars de laatste vijfentwintig jaar zowat overspoeld door een tsunami aan Chinese mineralen: om de haverklap werden zij om de oren geslagen met schitterende, nooit voorheen geziene specimens uit telkens weer nieuwe vindplaatsen. Nagenoeg steeds ging het daarbij echter om mineraalsoorten die op zich allang genoegzaam bekend waren: calciet, fluoriet, wulfeniet, stibniet, scheeliet, ilvaiet en nog veel meer – zodat verzamelaars van systematische curiosa steeds op hun honger bleven zitten. Dat betekent geenszins dat dergelijk materiaal niet in China zou voorkomen, maar de lokale markt is daar nu eenmaal niet in geïnteresseerd. De modale Chinese handelaar is ook te weinig (lees maar: helemaal niet) ter zake onderlegd, terwijl er voor hem ook zo goed als niets aan te verdienen valt. Maar blijkbaar is de situatie toch her en der langzaam aan het keren. Nu lig ik daar – als rabiate verzamelaar van macrospecimens – niet echt van wakker (sorry, collega’s systematici), maar als dat tegelijk betekent dat voorheen extreme zeldzaamheden nu plots ook beschikbaar komen in handgrote en goedgevormde stukken, dan heb je – opportunisme is mij niet helemaal onbekend - natuurlijk wel mijn onverdeelde aandacht. En laat dat momenteel het geval zijn met enkele boraten uit Binnen-Mongolië.
Teneinde alle verwarring te vermijden: Binnen-Mongolië is een integraal – zij het autonoom - deel van China, en maakt geen deel uit van de republiek Mongolië. Nadat Genghis Khan in 1206 de Mongoolse stammen had verenigd kwam het wel gedurende een relatief korte periode onder Mongools bewind, maar reeds in 1368 werd het door de Chinese Ming (her)overd. Het strekt zich in het noorden van China uit in een brede sikkel van west over zuidoost naar noord, over een lengte van zowat 2400 km. Met zijn 1 183 000 km² is het bijna veertig maal groter dan België, maar met een bevolking van 24 miljoen inwoners is er nog meer dan voldoende “Lebensraum”. Het bestaat voornamelijk uit heuvelachtige steppen en wordt centraal doorsneden door de 1400 km lange Da Hinggan bergketen, die werd gevormd toen de Sino-Koreaanse en de Siberische aardplaten op elkaar botsten. Na recente prospecties bleek die uitermate rijk te zijn aan zilver, koper, lood, zink, tin, ijzer en molybdeen - de laatste twintig jaar werden er dan ook diverse nieuwe mijnen geopend. Voor verzamelaars zijn daarvan vooral de zeven mijnen van het Huanggang complex belangrijk. Sinds 2010 leverden die jaar na jaar een echte stroom van onovertroffen specimens löllingiet, helviet, fluoriet, arsenopyriet, ilvaïet, scheeliet, andradiet, magnetiet, kwarts en zo kan ik nog wel even doorgaan: sommigen noemden het dan ook “het nieuwe Dalnegorsk”.
Vreemd genoeg kwamen uit datzelfde Huanghang in 2011 ook enkele boriummineralen op de markt, waaronder mooie groene clusters borcariet – een zeer zeldzaam (en al even duur) boraat met ingebouwde carbonaatgroepen (en zo weet je meteen waar de naam vandaan komt). Nochtans komt borium daar maar zeer sporadisch voor, en dat wekte de argwaan van Berthold Ottens, Chinakenner par excellence die de meeste Chinese vindplaatsen persoonlijk bezocht. Tijdens een eerste reis naar Binnen-Mongolië kon hij in 2011 nog geen uitsluitsel bekomen, maar een jaar later werd bij een tweede bezoek aan de Shijiangshan mijn – met als gids de geoloog/mineralenhandelaar Jiang Bin uit Beijing – door de plaatselijke geoloog bevestigd dat dergelijke specimens inderdaad niet van Huanggang maar wél van Shijiangshan afkomstig zijn. Teneinde een en ander finaal te verifiëren bereisde Ottens dit gebied voor een derde maal in 2014.
Shijiangshan (letterlijk: “berg van de steenhouwer”) ligt zowat 30 km ONO van Huanggang en 20 km NW van de stad Linxi, zelf zo’n 700 km NW van Beijing. In dit gebied liggen vier mijnen zeer dicht bijeen – ze worden uitgebaat door drie verschillende privé consortiums. Een eerste – opgestart in 2008 - staat bekend als de “Shijiangshan Frontmountain Mine” (vroeger ook wel de Dashishan Mine genoemd) terwijl er 3 km ten noorden daarvan nog een tweede ligt – de “Shijiangshan Backmountain Mine”. Eén km NW van de Frontmine ligt nog de Hadatu Mine en 2 km naar het zuidwesten vind je de rond 1995 opgestarte Shalonggou Mine (letterlijk: de mijn van de draak). Volgens de geoloog van de Shijiangshan mijn zijn de meeste verzamelaarsspecimens afkomstig van de Backmountain Mine, maar aangezien je hier nooit zeker bent van een gedetailleerde herkomst wordt veiligheidshalve beter naar het Shijiangshan Mijndistrict gerefereerd.
De vier mijnen liggen alle op een hoogte tussen 1400 en 1600 meter. Wegens het lokale reliëf kan het boren van verticale mijnschachten vermeden worden: er worden op verschillende hoogtes horizontale tunnels in de bergwand gedreven, die inwendig verbonden worden door een netwerk van schuine gangen. Het hoogteverval beperkt zich tot 200 meter. Intern mijnvervoer is via elektrische spoorlijntjes – in tegenstelling tot de grotere Huanggang mijnen, waar vrachtwagens in de schuine tunnels kunnen binnenrijden. Het ontgonnen erts (lood-, zink- , ijzer- en kopermineralen) wordt met vrachtauto’s over aan afstand van enkele kilometer naar de verwerkingsinstallaties getransporteerd.
De eerste grote mineralogische verrassing uit Shijiangshan komt er wanneer Jiang Bin in 2014 (met zijn geologische achtergrond!) de witte kristalletjes van enkele mineralenmonsters laat analyseren aan de Universiteit van Peking. Het resultaat is op zijn minst verrassend: er worden johnbaumiet [Ca5(AsO4)3OH] gerapporteerd, naast de boraten nifontoviet [Ca3B6O6(OH)12(H2O)2] en pentahydroboriet [CaB2O(OH)6.2H20] (inderdaad - een pentahydraat met slechts twee moleculen water: bij de naamgeving wordt nog verkeerdelijk gedacht dat het om vijf moleculen water gaat, wat later gecorrigeerd wordt naar twee!). Maar dé grote verrassing blijkt de aanwezigheid van millimetergrote olshanskyiet kristallen {Ca2[B3O3(OH)6]OH.3H2O}: nog een uitermate zeldzaam boraat dat tot dan toe enkel bekend was uit de Japanse Fuka Mine en uit het noorden van het Siberische Jakoetië. Teneinde op zeker te spelen wordt het materiaal nog eens geanalyseerd in Spanje, door Carlos Menor-Salván. Aangezien het lichte booratoom met SEM/EDX geen respons geeft, wordt daarbij initieel gesteund op Raman analyse, maar die spectra blijken af te wijken van die in de RRUFF database en sterker nog: vertonen geen volledige overeenstemming met die van eender welk bekend calciumboraat! Uiteindelijk wordt via een XRD studie en een thermische analyse (olshanskyiet vertoont vanaf 100°C een typisch patroon van waterverlies) aangetoond dat het nieuwe Shijiangshan materiaal wel degelijk volledig overeenstemt met olshanskyiet uit zowel de Siberische typevindplaats als uit Fuka. Een en ander doet vermoeden dat het origineel materiaal uit de RRUFF database (die ondertussen gecorrigeerd werd) wel eens een onbeschreven nieuw boriummineraal zou kunnen geweest zijn – de exacte herkomst is helaas niet meer terug te trekken.
Maar Shijiangshan blijft verbazen: in 2017 en 2018 volgen nieuwe vondsten van nóg grotere (tot 4 cm) én beter beëindigde olshanskyietkristallen, samen met nooit geziene roweietkristallen tot 2 cm - een mangaanhoudend boraat met de formule Ca2Mn2B4O7(OH)6 . Daarmee wordt deze vindplaats in één klap leverancier voor “best in the world” specimens van deze beide mineralen.
Maar dat alles betekent nu niet dat je in het Shijiangshan mijndistrict zowat struikelt over de zeldzame boriummineralen! Volgens lokale geologen komen ze enkel voor in een afgelegen, weinig bezocht deel van de mijn, in enkele spaarzame kleine holtes in het ganggesteente. Waarschijnlijk zijn ze ontstaan door hydrothermale omzetting van kalksteen door zuur, boorhoudend water. Er komen ook enkele zeldzame arsenaten voor – zoals johnbaumiet [Ca5(AsO4)3OH] en cahniet [Ca2B(AsO4)(OH)] – waarbij het arseen afkomstig is uit verwering van het ruimschoots voorhanden arsenopyriet. Vreemd genoeg werden in dit mijngebied tot nog toe nagenoeg geen verzamelwaardige specimens gevonden van economisch belangrijke mineralen zoals galeniet, sfaleriet of chalcopyriet.
De geologie van het Shijiangshan mijncomplex doet sterk denken aan die van de Fuka Mine in de Japanse Okayama prefectuur: beide omsluiten boorhoudende skarns die bij hoge temperatuur zijn gevormd. De Fuka afzetting – origineel een vrij onbeduidende bron van hoogzuivere calciet, als ingrediënt voor tandpasta! - staat bekend om haar niet minder dan 87 beschreven mineralen (status januari 2023). Het is de typevindplaats voor 13 mineraalsoorten, waarvan 7 boorhoudend: een waar Eldorado van calciumboraten. Maar die komen er helaas enkel voor als microspecimens, terwijl de vindplaats volledig off limits is voor verzamelaars: vanwege het wetenschappelijk belang is de toegang er strikt beperkt tot medewerkers aan de Universiteit van Okayama. Gezien de geologische gelijkenis tussen de Chinese en de Japanse vindplaatsen bestaat echter het vermoeden (en de hoop) dat voor Shijiangshan tot nog toe nog maar de tip van de sluier is opgelicht: er is een gerede kans dat hier nog meer (en grotere) boraten zullen worden ontdekt.
De specimens van de foto’s zijn alle afkomstig van de Luikse Mineralenbeurs editie 2022. JJ Abello van “Cailloux” – beter bekend van de beurs van Sainte-Marie - bood er één enkele flat aan met specimens van 8 tot 10 cm met zowel olshanskyiet als roweiet als de twee samen: naar zijn zeggen waren ze afkomstig van Escaut Minerals. De hele zwik – in totaal 15 stuks - mocht weg voor 200 Euro: een spotprijs, maar waarschijnlijk was “die doos met die saaie witte dingetjes” ooit onderdeel geweest van een groot lot “te nemen of te laten”, dat de verkoper had ingekocht terwijl hij enkel interesse had in de meer flashy specimens daarvan. Na enig aandringen konden Theo en ikzelf de beste drie specimens afzonderlijk kopen (ik heb er nog altijd spijt van dat ik niet de hele doos kocht!) – zij het tegen een meerprijs, maar uiteindelijk toch nog uitermate goedkoop. Ik spotte het lot al in de vroege morgen van de eerste beursdag maar tegen de middag was er – buiten “onze” drie specimens – nog altijd niets van verkocht en had de verkoper ze al onder de tafel gezet om plaats te maken voor meer “verkoopswaardige” mineralen… Nochtans was dit materiaal uitermate interessant voor zowel systematici als “macro-verzamelaars”, maar dit zal wel weer eens een geval zijn van “wat de boer niet kent dat lust hij niet”?
Het specimen van foto 1 (90x75x55 mm) is nagenoeg volledig samengesteld uit olshanskyietkristalletjes op matrix. Ze vormen witte, radiaalstralige aggregaatjes – precies egeltjes - tot 3 cm doormeter. De gelige vlekjes zijn toe te schrijven aan andradiet. Foto 2 laat een specimen zien (80x70x35 mm) met roweiet (zonder olshanskyiet, het enige in het lot) op matrix: geelbruine tot bruine lamellaire aggregaatjes tot 3 cm die zijn opgebouwd uit tafelvormige kristalletjes met goedgevormde vlakken en ribben. De voor boraten ongewone kleur wordt hier veroorzaakt door mangaan. Het derde specimen (100x72x30 mm, uit de verzameling Theo Muller) bestaat uit een combinatie van zowel (witte) olshanskyiet als (geelbruine) roweiet. Daarnaast bevat het ook nog kleine hexagonale prismatische kristalletjes van johnbaumiet (zie foto 4) – een zeldzaam arsenaat dat verwant is aan hydroxylapatiet (vervang gewoonweg de fosfor door arseen).
Foto 4: johnbaumiet detail (verzameling Theo Muller)
Toen ik op 5 november 2022 naar de Luikse beurs reed - na twee opeenvolgende jaren van Covid-stilstand – dacht geen haar op mijn hoofd er aan dat ik diezelfde avond nog zou huiswaarts keren met twee aantrekkelijke handstukken met zeldzame boraten, die tot voor kort enkel bekend waren bij systematici. Het leven zit werkelijk vol verrassingen.
