Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

tip 4: microchemie deel 1: carbonaten, de zoutzuurtest

een tip van Paul Mestrom
Als je mooie, duidelijk gevormde kristallen van een mineraal vindt, dan is het relatief gemakkelijk te achterhalen om welk mineraal het gaat. Heb je onduidelijke of zelfs helemaal geen kristallen, dan wordt het lastiger. Voor carbonaten is de zoutzuurtest dan een goed hulpmiddel.
Voor deze test gebruik je zoutzuur (een oplossing van HCl in water) van ongeveer 3%. Dat kun je maken door zoutzuur van ongeveer 10% (dat je voor weinig geld kunt kopen bij elke bouwmarkt)  te verdunnen. Aangezien volumes meten thuis lastig is volstaat het volgende ook:

• Zet een glas op een keukenweegschaal en tarreer (zet gewicht op nul)
• Giet 10% zoutzuur in het glas tot 30 gram.
• Vul met water (liefst demi-water) aan tot 100 gram.
• Roer goed (niet met metaal, want dat kan reageren met zoutzuur!).

Carbonaten kunnen met zoutzuur reageren. Daarbij ontstaat koolzuurgas: CO₂.
Voor calciet ziet de reactie er zo uit:

CaCO₃  + 2 H⁺ ➞ Ca²⁺  + H₂O  + CO₂

Doe je een druppel zoutzuur op calciet of doe je op de houder uit de vorige tip een klein stukje calciet in een druppel zoutzuur, dan bruist het zoutzuur onmiddellijk.

Bij het gebruik van de houder ga je het best als volgt te werk:

• leg een korrel van het te onderzoeken mineraal op het glaasje
• breng er een druppel zoutzuur naast
• stel scherp onder de microscoop
• schuif de korrel met de punt van een speld of iets dergelijks in de druppel

Ook dolomiet (ook een carbonaat: CaMg(CO₃)₂ kan met zoutzuur reageren).
Doordat het magnesium-ion kleiner is dan het calcium-ion zijn de elektrostatische krachten in de kristalstructuur hier groter. Daarmee is de structuur steviger en de reactie met zoutzuur veel moeilijker. Bij gebruik van 3% zoutzuur is er meteen na het mengen geen gasontwikkeling te zien. Pas na een dikke minuut zie je, als je heel goed kijkt, kleine gasbelletjes. Na tien minuten zie je ze duidelijk.
Een en ander is te zien in de volgende foto’s:



Tot slot nog drie belangrijke dingen:

• Voor je onbekende stukken gaat testen en conclusies trekt uit je waarnemingen is het verstandig (eigenlijk noodzakelijk) eerst te testen met materiaal waarvan je zeker weet wat het is. Dan kun je je waarnemingen bij het onbekende mineraal daarmee vergelijken.
• Bij gebruik van 5% zoutzuur lopen alle reacties uiteraard (veel) sneller!
• Als het bruist als calciet hoeft het nog geen calciet te zijn! En als het niet bruist hoeft het dus ook geen dolomiet te zijn! Onderstaande tabel laat zien wat in het algemeen te verwachten valt met 3% zoutzuur.