Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

Tip 26: de laumontiet-ramp

een tip van Paul Mestrom

Laumontiet, 4 cm kristal, Das Antas, Rio Grande do Sul, Brazilië

Laumontiet is een van de mineralen uit de zeoliet-groep. Het is niet echt zeldzaam, maar qua vorm wel heel opvallend, met name door de eenvoud van zijn kristallen. Een tweede opvallende eigenschap is minder aantrekkelijk: de kristallen blijken na verloop van tijd vaak te vervallen tot een onooglijk poeder.

De oorzaak van dit vervelende fenomeen is te vinden in de formule van het mineraal: CaAl₂Si₄O₁₂ · 4H₂O.
Het is dus een silicaat met een behoorlijke hoeveelheid water in zijn kristalstructuur. Wordt het mineraal in een droge omgeving bewaard, dan kunnen de kristallen dit kristalwater verliezen waardoor de structuur instabiel wordt. Het gevolg is dat de mooie kristallen uiteenvallen en uiteindelijk veranderen in onooglijk poeder.

Ooit kreeg ik mooie laumontiet kristallen tot 5 cm groot van Das Antas in Brazilië van prof. Heinrich Theodor Frank (zie Geonieuws 2015 nr 9!). Een van die kristallen deed ik in een mooi doosje zonder verdere verpakking. Toen ik het twee jaar later weer wilde bekijken vond ik een verbrokkeld kristal en een hoopje wit poeder terug.

Bij inspectie van laumontiet van andere vindplaatsen moest ik helaas ook af en toe slikken en diep zuchten. Veel moois was veranderd in hopeloze ellende.

Het voorkomen van dergelijke rampen is eigenlijk heel eenvoudig. Je moet zorgen dat de kristallen hun water niet kunnen afgeven en ze dus bewaren in een natte omgeving. Sinds deze ramp bewaar ik al mijn laumontiet in goed afgesloten dozen met daarin een bakje water. Zo blijft de lucht in de dozen verzadigd met waterdamp en blijven mijn laumontieten keurig heel.

Voor de goed orde nog dit: professor Frank had de laumontiet keurig verpakt in noppenfolie in goed afsluitende doorzichtige plastic potjes met daarbij wat water.

Gelukkig had ik de andere kristallen bewaard zoals ik ze gekregen had, zodat ik er nog steeds met genoegen naar kan kijken.

In “Zeolites of the world” van Rudy Tschernich staat nog een opmerking die de echte micromounters onder ons wel zal bevallen: kleinere kristallen blijven over het algemeen beter intact dan grote!

Andere mineralen.

Er zijn natuurlijk veel meer mineralen die kristalwater kunnen verliezen in een droge omgeving.
Heel bekend zijn uraanglimmers als zeuneriet, autuniet en torberniet. In onze collecties zijn heel veel (de meeste?) stukken van deze mineralen in feite ten dele gedehydrateerd en omgezet in meta-zeuneriet, meta-autuniet en meta-torberniet. Soms worden de kristallen daardoor troebel, maar vaak is het verschil tussen het gewone mineraal en de meta-vorm op het oog niet of nauwelijks te zien.

Minder bekend is dat ook aantal boraten gemakkelijk kristalwater verliest en dan kan verbrokkelen als laumontiet. Zo worden b.v. borax en kerniet omgezet in tincalconiet. Extra probleem bij sommige van die mineralen is dat je voorzichtig moet zijn met water. Ze zijn namelijk oplosbaar in water!