Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

Tip 27: Hardheid meten

een tip van Paul Mestrom




Het bepalen van de hardheid is vaak een belangrijk hulpmiddel bij de determinatie van een mineraal. Helaas geldt dat meestal niet bij micromounts. Om de hardheid van een mineraal te kunnen bepalen heb je namelijk een mineraal-oppervlak nodig dat groot genoeg is om er een kras op te kunnen zetten. Dat hoeft natuurlijk niet groot te zijn, maar een breekbaar naaldje van 1 mm lengte is daar toch niet zo geschikt voor. Met een kristal van dergelijke grootte een kras zetten op een ander mineraal valt ook al niet mee.

Met een mineraal met een bepaalde hardheid kun je een kras zetten op een mineraal met gelijke of lagere hardheid. Het kan gekrast worden door een mineraal met gelijke of grotere hardheid.
Voor het bepalen van de hardheid van mineralen wordt de schaal van Mohs gebruikt. Deze is gebaseerd op de hardheid van redelijk veel voorkomende mineralen en ziet er als volgt uit:



Wil je meer weten over hardheid, dan kan ik het boek “Mineralen herkennen” van Paul Tambuyser van harte aanbevelen. Voor leden is de digitale versie op de website van de MKA gratis downloadbaar!

Voor het bepalen van de hardheid zijn sets met stiften met een punt van oplopende hardheid te koop, zoals te zien op de linker foto hierboven. In de meeste sets zitten stiften met hardheid 5, 6, 7, 8, 8½ en 9. Voor zo’n setje betaal je al vlug tegen de €40,- en dat vind ik persoonlijk niet gering!
Voor het bepalen van de hardheid van mineralen met een geringere hardheid heb je natuurlijk weinig (of beter gezegd niets) aan een dergelijk setje. Daarom brengen slimme handelaren ook kistjes op de markt met een set stenen met oplopende hardheid van bijvoorbeeld 1 tot 9. Ook daarvoor mag je dan diep in de buidel tasten.

Zelf heb ik een andere, heel wat goedkopere oplossing bedacht: zelf zo’n kistje samenstellen.
Het begint met een doos met vakjes. Zoiets koop je bij zaken als Gamma of Action voor een paar euro. Vervolgens ga je op zoek in je eigen afval naar stukjes mineraal die voor dit doel bruikbaar zijn. Tenslotte ga je bij vrienden of op mineralenbeurzen op zoek naar nog ontbrekende stukjes mineraal met geschikte hardheid. Omdat dat geen mooie stukken hoeven te zijn, kun je zo voor weinig geld een prachtige hardheids-set samenstellen. Je kunt daarbij uiteraard ook mineralen opnemen met hardheden die liggen tussen die van de hierboven vermelde mineralen.
Mijn doosje zie op de rechter foto hierboven. Er zit overigens ook zo’n set stiften in.
In de doos zit bovendien synthetisch carborundum met hardheid 9,5. Wil je daar ook een stukje van hebben, neem dan even contact met me op.

Bij mijn veldwerk heb ik die doos en de set met stiften uiteraard niet bij me. Toch wil ik dan vaak wel iets meer weten over de hardheid van een mineraal. Daarvoor heb ik dan altijd de volgende twee “instrumenten” bij me:

- mijn vingernagel: hardheid ongeveer 2,5 (krast zachte mineralen als gips en talk);
- mijn zakmes: hardheid ongeveer 5 (krast kwarts en veldspaat niet, fluoriet, calciet en mineralen uit de serpentijn-groep wel).
Persoonlijk probeer ik mijn bagage altijd te beperken omdat die mooie stenen vaak al zwaar genoeg zijn, zeker als ik er nog een uur of drie mee moet sjouwen om terug te komen bij het beginpunt van mijn tocht. In het boek van Paul Tambuyser kun je lezen welke andere simpele materialen je nog meer op (minder zware?) kaptochten mee zou kunnen nemen.