Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

Tip 47: Utrasoon reinigen deel 1: het bad

een tip van Paul Mestrom



Een van de manieren om mineralen te reinigen is het gebruik van een Ultrasoonbad-bad, verder US-bad genoemd. Daarover gaan deze en de volgende tip.
In deze tip komt het bad zelf aan de orde, in de volgende het mineraal en zijn vuil.

1. Het principe
Geluid is een trillingsverschijnsel. Het aantal trillingen per seconden wordt aangegeven met de eenheid Hertz (Hz). Trillingen met een lage frequentie horen we als lage tonen. Bij hoge tonen hoort een hoge frequentie. Het menselijk oor kan in principe frequenties van 20 Hz tot 20 kHz (20.000 Hz) waarnemen. Is de frequentie van de trilling zo hoog dat ons oor het niet meer kan waarnemen, dan spreken we van ultrageluid of ultrasoon geluid.
In water kan ultrasoon geluid zorgen voor de vorming van vacuümbelletjes. Zo'n minuscuul vacuümbelletje is natuurlijk niet stabiel, en binnen een fractie van een seconde implodeert het, het omgekeerde dus van een explosie. Die implosie veroorzaakt heel plaatselijk een klein, maar verschroeiend intens schokgolfje, en als dat zich voordoet in de buurt van een vuildeeltje dat aan het oppervlak van een mineraal zit wordt het vuildeeltje losgeslagen van het oppervlak. Op die manier wordt het oppervlak schoongemaakt. Duurdere modellen werken beter, omdat ze pulserend werken waardoor in de vloeistof aanwezige lucht zo veel mogelijk verwijderd wordt en het cavitatie-effect efficiënter wordt. Voor ultrasoon reinigen wordt meestal een frequentie van 40 tot 45 kHz gebruikt.
De US-trilling wordt opgewekt met piëzo-elektrische kristallen (transducers) die tegen de onderkant van het bad bevestigd zijn.


2. De keuze van een US-bad
Bij de keuze van een geschikt US-bad moet op een aantal zaken gelet worden:

• Het budget. Er zijn reinigers te koop voor enkele tientjes, maar ook van meer dan duizend euro. Het hierboven afgebeelde exemplaar kostte me ongeveer € 40.
• De afmetingen van de te reinigen stenen: ze moeten in het bad passen. Uiteraard geldt: een groot bad is (veel) duurder dan een kleintje. Voor micromounts, thumbnails en iets groter voldoen de kleinere badjes die aangeboden worden prima.
• De frequentie van het gebruik. Bij voorzichtig en niet te intensief gebruik zijn de goedkopere prima. Dagelijks intensief gebruik vereist echter degelijker apparatuur. Die is meteen ook veel duurder, maar vaak loont dat op termijn toch wel.
• Het vermogen van het bad: hoe hoger het vermogen, des groter de reinigingskracht. Een te grote reinigingskracht kan kleine steentjes mogelijk beschadigen! Voor kleine steentjes is 50 W meestal heel acceptabel.
• Verwarming of niet. Veel, met name duurdere, US-baden hebben een verwarmingsmogelijkheid. Aangezien er bij het gebruik al warmte vrij komt, is dit voor mineralen zelden of nooit nodig. In geval van nood kan uitgegaan worden van warm water voor de vulling van het bad.

Mogelijke opties zjn o.a. te vinden op:
– amazon.de
– conrad.nl
– bol.com

3. Het mandje
Bij de aanschaf van een US-bad wordt ook altijd een soort mandje (al dan niet voorzien van gaatjes) geleverd waar de te reinigen voorwerpen in gelegd kunnen worden. Dat beschermt de bodem van het bad (meestal roestvrij staal) tegen beschadiging en eventuele aantasting zoals Rik Dillen die beschreef in tip 38. Ook maakt zo’n mandje het gemakkelijk de stenen uit het bad te halen. Dat is met name van belang wanneer je (bij gebruik van een groter US-bad) relatief zware stenen op de bodem legt. Dat kan op den duur zelfs je US-bad beschadigen omdat de transducers die tegen de onderzijde van het reservoir bevestigd zijn dan hun energie niet goed meer kwijt kunnen. Daardoor kunnen de transducers loskomen van het bad en werkt het US-bad niet meer. Voor grotere specimens is een inhangbakje dus echt een must.
Wat het materiaal van het mandje betreft: als dat van metaal gemaakt is, dan maakt dat geen enkel verschil voor de voortplanting van de US-golven door de vloeistof. De goedkopere US-baden worden meestal geleverd met een mandje van plastic (zie foto hierboven). Plastic dempt US-golven in een vloeistof, maar als het voldoende gaatjes heeft is er geen probleem, enkel wat intensiteitsvermindering.

4. De vloeistof
Het US-bad moet, voor het te reinigen voorwerp er in gelegd wordt, gevuld worden met vloeistof. Daarvoor zijn zijn speciale reinigingsvloeistoffen te koop, meestal in geconcentreerde vorm. Daarvoor ben je dan al vlug 50 cent per liter (verdunde) vloeistof kwijt. Meestal werkt gewoon kraanwater met een druppeltje afwasmiddel echter goed genoeg. Dat laatste is nodig om te zorgen dat je steentje overal echt goed in contact komt met de vloeistof.
Omdat het vuil dat van de steen komt in de vloeistof terechtkomt, moet de vloeistof regelmatig vervangen worden.

Volgende keer meer, met name over “de steen en zijn vuil”.