Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

Tip 48: Utrasoon reinigen deel 2: de steen en zijn vuil

een tip van Paul Mestrom

Voor en na reinigen: bermaniet in holte met phosphosideriet, Folgosinho, Portugal Beeldbreedte 5 mm, vondst Pierre Rosseel, foto en collectie Paul Mestrom


Mineralen kunnen vaak prima gereinigd worden met een US-bad. Daarbij moet je in elk geval op de volgenden zaken letten:

1. De steen
Voor lang niet alle stenen is een US-bad geschikt:

• Sommige mineralen worden door water aangetast (zoals gips) of lossen er zelfs in op. Daarvoor mag ultrasoon reinigen maar heel kort duren (zoals bij gips) of is het helemaal geen optie.
• Ook bij het reinigen van sulfiden kunnen (soms onverwacht) problemen ontstaan.
  Daarover schreef Rik Dillen al het nodige in tip 38.
• Kristallen met interne restspanningen en kristallen met insluitsels (vast, gasvormig of vloeibaar) kunnen door US-trillingen stuk gaan.
• Heel geschikt is de methode wel voor fijn en gevoelig materiaal dat met een borstel of kwastje gemakkelijk beschadigd raakt of afbreekt. Denk aan stenen met fijne naalden van natroliet, rutiel en toermalijn. Zijn de naaldjes erg fijn, dan loop je het risico dat een deel van de naaldjes zelf weggeblazen wordt! Dat geldt ook voor kleine kristalletjes die maar nauwelijks vastzitten aan hun matrix.
• Een US-bad is ook heel geschikt voor het reinigen van stenen met nauwe holtes die met kwast, borstel of perslucht niet te reinigen zijn.

2. Het vuil
Vuil is er in diverse soorten. Een belangrijk onderscheid:

• Loszittend vuil zoals korreltjes en stofjes. Dit laat vrij gemakkelijk los en is met een korte behandeling in het US-bad meestal gemakkelijk te verwijderen.
• Klei-achtig materiaal (denk aan “Kluftlehm” bij alpiene mineralen). Het gaat dan om heel erg fijn materiaal dat vaak stevig vastgekoekt zit op zijn ondergrond. Het verwijderen hiervan lukt meestal niet met een US-behandeling van een paar minuten. De “klei” moet de kans krijgen vocht op te nemen en los te weken. Daarom is het verstandig de steen vooraf in water met een paar druppeltjes afwasmiddel één à twee dagen te laten inweken. Daarna is één reinigingsbeurt lang niet altijd voldoende. Dergelijke stenen behandel ik vaak gedurende een aantal dagen (soms wel een week) een of twee keer per dag een minuut of drie ultrasoon.

3. De plaatsing in het bad
Wanneer een steen met het te reinigen oppervlak naar boven in het US-bad gelegd wordt, dan zal het loskomende vuil gemakkelijk weer neerdalen op het te reinigen oppervlak en zich weer vastzetten tussen de kristallen die daarop zitten. Het liefst zou je de steen dus met het te reinigen oppervlak naar beneden in het bad leggen. Dat brengt dan het risico met zich mee dat de kristallen die daar zitten door het contact met de bodem van het bad beschadigd raken. Ook dat is natuurlijk niet de bedoeling.
Daarom is het vaak handig de steen op zijn kant te leggen. Het vuil kan dan uit de steen naar de bodem van het bad vallen. Is het oppervlak erg onregelmatig, dan is het vaak ook nuttig de steen nog eens 180° gedraaid in het bad te leggen.
Soms zitten te reinigen steentjes al met kit in een doosje. Dat biedt een extra mogelijkheid! Maak een houdertje (b.v. van dun metaaldraad) waar het doosje (zonder deksel) op geplaatst kan worden:



Plaats je het steentje zo in het US-bad, dan valt alle loslatend vuil keurig naar de bodem van het bad.
Zo’n houdertje kan snel en gemakkelijk voor elk gewenst doosje op maat gemaakt worden. Overigens moet het steentje wel goed vastzitten in de kit, want anders kan het er gemakkelijk uit vallen en toch beschadigd raken! Als het bad te warm is, kan de kit week worden en de steen gemakkelijk loslaten van de kit.

4. De duur van de behandeling
Hoe lang de behandeling in het bad moet duren verschilt enorm va steen tot steen. Dat is hierboven (bij punt 2) al aan de orde geweest.
Twee extra punten zijn nog van belang:

• Door de ultrasone trilling wordt de vloeistof in het bad warm. Dat kan een nadelige invloed hebben op sommige mineralen.
• Als het apparaat langer aan staat dan de handleiding aangeeft, dan kan het apparaat gemakkelijk kapot gaan! Al vaker heb ik gehoord dat dat gebeurde, met name bij de goedkope badjes!!

5. Nabehandeling
Als de steen schoon en nat uit het bad komt, moet uiteraard gezorgd worden dat de resterende vloeistof niet voor problemen gaat zorgen.
Eerst dus heel zorgvuldig naspoelen met demi-water!!
Vervolgens is het verstandig de steen op absorberend papier (b.v. van een keukenrol) te leggen. Dat papier zuigt veel nog resterend vocht weg uit de steen, zodat die sneller droogt. Ook is de kans dat toch nog aanwezig opgelost materiaal (uit de steen of b.v. kalk uit het voor het bad gebruikte kraanwater) zorgt voor een matte aanslag.
Hierboven zie je een mooi voorbeeld van het resultaat dat verkregen kan worden. Dit stukje heb ik drie minuten behandeld in mijn US-bad en vervolgens afgespoeld met demiwater. Daarna heb ik de buitenkant droog gedept met een stukje keukenrol en vervolgens heb ik het steentje rustig verder laten drogen op een tweede stukje keukenrol.
Het gebruikte US-bad was het goedkope model dat afgebeeld staat bovenaan de vorige tip.

6. Tot slot
Wat het beste werkt is uiteraard afhankelijk van de soort steen en het type bad.
Hier geldt: al doende leert men.
In dit kader blijft ook de oude regel gelden: probeer eerst met (relatief) waardeloos materiaal voor je je kostbaarste stukken gaat behandelen.

Veel succes!