Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

Tip 57: De stereomicroscoop deel 2: het onderhoud

een tip van Paul Mestrom


Een stereomicroscoop is een mooi en kostbaar bezit. Dat bezit verdient het dan ook met de nodige zorg behandeld en gebruikt te worden.
Met enige regelmaat mag ik door de stereomicroscoop van andere verzamelaars kijken. Meestal is dat een genoegen, maar soms springen de tranen mij dan in de ogen, niet van vreugde, maar van verdriet. Het beeld is beroerd, meestal omdat de lenzen vuil zijn of de instelmogelijkheden niet of heel stroef werken. Een en ander is vrijwel altijd het gevolg van verwaarlozing of slecht onderhoud.
Daarom hier wat wenken om te zorgen dat de microscoop optimaal werkt en je als kijker maximaal kunt genieten.

1 Vuile oculairs

Dit is het euvel dat ik het meest tegenkom.
Overal zweven vuildeeltjes in de lucht. Die dwarrelen langzaam naar omlaag en kunnen dus ook op de oculairs van een microscoop landen. Daarmee wordt het beeld slecht.
Daarom zou regel 1 bij het gebruik eigenlijk moeten zijn: zorg dat er altijd een stofkap of stofhoes over je microscoop zit als je hem niet gebruikt. Thuis zal mijn eigen microscoop zelden of nooit langer dan 10 minuten ongebruikt en onbedekt te zien zijn!

Zijn de oculairs eenmaal vuil, dan kunnen ze natuurlijk gereinigd worden.
Dan is het goed eerst te kijken naar het soort vuil.

Is dat vuil loszittend stof, dan kan een spuitbus met perslucht goede diensten bewijzen. Een blaasbalgje (zoals door fotografen veel gebruikt wordt) is ook goed, veel milieuvriendelijker en op den duur ook goedkoper.
Werkt dat niet goed of goed genoeg, dan kan afvegen met een doekje overwogen worden. Dat moet dan wel heel erg zacht zijn, want anders komen er niet of nauwelijks zichtbare krasjes op de lenzen en wordt het beeld op den duur slecht. Veel soorten keukenrol en toiletpapier zijn in dit kader te beschouwen als heel fijn schuurpapier en in elk geval niet bruikbaar! Zachte tissues lijken misschien geschikt, maar daar zit vaak parafine, aloë-vera of ander “vettig” spul op. Daarmee worden de lenzen dus alleen maar vuiler.
Het meest geschikt zijn zachte microvezeldoekjes of de doekjes die foto-winkels aanbieden voor het reinigen van cameralenzen.
Is het vuil “vettig” van aard, dan helpen blazen en een doekje niet. In zo’n geval kan een doekje gebruikt worden met een beetje vloeistof waar dat vuil in oplost.
Bij veel foto-winkels zijn voor dit doel geschikte doekjes en vloeistoffen te koop.
Een onderhoudsman van een grote microscopenleverancier gaf me de werkwijze die hij altijd volgt:

1. met een blaasbalg stof weg blazen
2. met een wattentip (van 100% katoen!) onder lichte druk en bevochtigd met optiek reinigingsmiddel vanuit het midden van de lens naar de rand bewegend de optiek reinigen. In de rand de wattentip meedraaien met de rand
3. herhaal dit tot de lens geheel schoon is
4. eventueel de lens beademen en met lenspapier nareinigen

De door hem gebruikte optiekreinigingsvloeistof bevat 85 % petroleumaether en 15 % isopropanol.


blaasbalg en reinigingsvloeistof

2 Slechte instelling oculairs

Ronduit verbazingwekkend vind ik het, dat de instelling van de oculairs soms zo is, dat een behoorlijk beeld eigenlijk niet mogelijk is. Daarom wil ik hier benadrukken de regels uit deel 1 met enige regelmaat na te lopen. Dat levert heel wat meer kijkgenot op!

3 Vuil objectief

Net als de oculairs kan ook het objectief vuil worden.
Met name in de lucht zwevende vettige deeltjes kunnen zich aan het objectief hechten, waardoor het beeld slechter wordt. Het is nuttig af en toe te controleren of het zinvol is het objectief te reinigingen. Hiervoor gelden uiteraard dezelfde regels als voor de oculairs.

Wie met enige regelmaat microchemische analyses uitvoert, moet extra oppassen. Bij die analyses worden vloeistoffen gebruikt waar dampen uit kunnen opstijgen waar een objectief “niet blij” van wordt.
Daarom is het nuttig het objectief te voorzien van bv een voorzetglas (zoals een UV-filter). Ik gebruik vaak een voor dit doel zelf gemaakt hulpmiddel. Het bestaat uit niet meer dan een UV-filter dat ik met drie in een geschikte vorm gebogen grote paperclips opgehangen heb aan de ringverlichting van mijn microscoop. Het resultaat van mijn “huisvlijt” is te zien in onderstaande foto’s:


     

4 Slecht lopend instelmechanisme

De bewegende delen van een microscoop zijn voorzien van een speciaal soort vet om te zorgen dat alles soepel loopt. Na verloop van tijd kan dat heel wat minder soepel worden.
Daarvoor zijn twee oorzaken aan te wijzen:
– Stof en ander vuil dat in het mechaniek terechtkomt.
– Veroudering van de olie, waardoor die zijn smerende werking verliest.
Dat eerste wordt ten dele voorkomen door het gebruik van een stofhoes, zoals bij punt 1 al beschreven is.
Het tweede is op de lange duur niet te voorkomen. Het is verstandig in te grijpen als de eerste tekenen zich voordoen.
Een oud spreekwoord zegt: “Een druppeltje olie doet wonderen!”. Dat geldt hier zeker ook, maar er zijn, afhankelijk van de gebruikte olie, waarschijnlijk twee soorten wonderen.
Het vervelende wonder kan zich voordoen bij het gebruik van niet zuurvrije olie. In eerste instantie maakt die wel dat het mechaniek weer soepel loopt. Op den duur tast die echter de metalen onderdelen aan. Het resultaat kan zijn dat het mechaniek dan niet meer soepel lopend te maken is.
Zuurvrije olie (“naaimachine-olie” is dat meestal) is een betere optie, maar niet ideaal. Deze is vrij vluchtig en zorgt ervoor dat het mechaniek al relatief snel weer stroef gaat lopen. Professioneel onderhoud (zoals bij Zeiss, Nikon, Olympus en dergelijke) gebeurt met speciaal voor microscopen “ontworpen” dikke olie die niet vluchtig is (en daardoor een zekere stijfheid heeft) en toch zorgt voor een goede smering. Dergelijke olie is duur en moeilijk te verkrijgen. Ik prijs me gelukkig dat ik ooit een flesje daarvan cadeau kreeg.
Leveranciers van microscopen (vaak ook te vinden op mineralenbeurzen) bieden soms ook geschikt vet aan, zoals SKF Bearing grease LGMT 2/0.2.
Alvorens dergelijke goede (professionele) olie of vet aan te brengen, is het meestal verstandig het instelmechanisme eerst grondig te reinigen en te ontdoen van resten oude olie of vet. Dat gaat over het algemeen prima met wasbenzine.

Tot slot:
Ook bij zorgvuldig gebruik is niet te voorkomen dat een microscoop na verloop van tijd niet meer werkt zoals dat was toen hij nieuw was. Het is aan te bevelen hem dan, net als je auto, een onderhoudsbeurt te laten geven door een professioneel iemand.