Tip van de maand

nuttige wenken en praktische tips voor de mineralenverzamelaar
voor vragen of suggesties, email tips@minerant.org

Tip 80: microchemie deel 17: koper (Cu²⁺ ) aantonen

Libetheniet, Cu₂(PO4)(OH)
La Farola Mine, Cerro Pintado, Copiapó Province, Atacama, Chile
Beeldbreedte 6,5 mm, foto en collectie: Paul Mestrom

Kopermineralen zijn zeer geliefd bij verzamelaars. Het zijn er volgens mindat maar liefst 803 (stand januari 2023). Hun populariteit is mede het gevolg van hun kleur, heel vaak groen of blauw. Lang niet alle groene of blauwe mineralen bevatten echter koper. Een eenvoudige test om na te gaan of een mineraal koper bevat is dus een handig hulpmiddel bij determinaties. Vrijwel alle blauwe en groene kopermineralen bevatten koper in de vorm van tweewaardige koperionen: Cu²⁺. Over het aantonen daarvan gaat de hier beschreven methode. Uiteraard werkt de test alleen bij mineralen die (in water of zoutzuur) min of meer oplosbaar zijn.

De test:
Het is in feite dezelfde test als beschreven in tip 25 voor zink.

• Voeg aan het (zo nodig fijn gepoederde) mineraal een druppel zoutzuur 10% toe.
• Damp droog (de kleur wordt dan meestal blauw of groen) en laat afkoelen.
• Los het residu op in een druppel azijnzuur 10%.
• Leg een druppel kaliummercurithiocyanaat-oplossing 1% of 4% naast de druppel met het mineraal en trek een smalle verbinding tussen beide druppels.
• Indien koper aanwezig is ontstaan langgerekte geelgroene kristallen, soms (met name bij hogere concentraties) in aggregaten.

naalden, bb 2,6 mm

aggregaten, bb 1,6 mm

Indien naast koper ook zink aanwezig is ontstaan diepviolette naalden.
Indien naast koper ook ijzer aanwezig is ontstaat naast de kristallen een bruinrode kleur.

De chemie achter deze methode:
De kaliummercurithiocyanaat-oplossing bevat ionen Hg(SCN)₄^2-. Deze vormen met sommige tweewaardige ionen een neerslag, in dit geval van kopert: Cu²⁺ + Hg(SCN)₄^2- → CuHg(SCN)₄ In dit neerslag worden de koperionen omringd door sulfocyanide-ionen. De gevormde kristallen zijn geelgroen.

Opmerkingen:

• De kaliummercurithiocyanaat-oplossing, wordt ook wel “Reagens Montéqui” genoemd
• De door verschillende bronnen gegeven concentratie van de oplossing varieert nogal. Oorspronkelijk gebruikte ik een 1% oplossing, nu een van 4%. Beide werken goed.

Tot slot nog de altijd geldende opmerkingen:

1. Vergeet niet de nodige voorzorgsmaatregelen nemen om verantwoord en veilig te werken!
2. Begin met “waardeloos” rest-materiaal.
3. Test altijd ook met bekende mineralen om te kunnen vergelijken met de waarnemingen bij het te onderzoeken mineraal.

Literatuur:

1. Demaret Cristian: Microchimie, appliquée à la détermination de minéraux par voie humide, Cercle Geologique de Hainaut, 2017
2. Annelore Köster-Pflugmacher: Qualitative Schnellanalyse der Kationen und Anionen, Walter de Gruyter, Berlin, 1976, ISBN 3-11-004795-0