Mineraaltje met een verhaaltje
maandelijkse rubriek met een merkwaardig verhaal over een mineraalspecimenvoor vragen of suggesties, email verhaaltje@minerant.org
trinitiet, een fragmentje geschiedenis
verhaal Paul Tambuyser
trinitiet (2 x 1,5 cm), Alamogordo, New Mexico, USA (foto Paul Mestrom)
Eind september 2015 reden we op highway 380 vanuit Roswell (de "UFO-stad") noordwaarts naar Albuquerque, New Mexico. Onderweg, in de omgeving van Bingham, passeerden we een rockshop waar "trinitite" te koop was. Om te weten wat trinitiet is, moeten we iets meer dan 70 jaar terug in de tijd. Op zo’n 30 km ten zuidwesten van Bingham bevindt zich in de woestijn de "Trinity Site" waar op 16 juli 1945, in het kader van het Manhattan-project, voor het eerst in de geschiedenis een atoombom werd getest.
rockshop in de omgeving van Bingham met "trinitite for sale" (foto Paul Tambuyser)
Tijdens deze test werd ongeveer 5 kg plutonium-239 door implosie tot een superkritische configuratie gebracht. Dat veroorzaakte een explosie die gepaard ging met de ontwikkeling van een nooit eerder vrijgekomen hoeveelheid energie (ruwweg equivalent aan 20000 ton TNT). De schokgolf werd tot op ongeveer 160 km ver gevoeld en er ontstond een paddenstoelwolk van 12 km hoogte. De enorme temperaturen (minstens 1470°C) die daarbij ontwikkeld werden, deden het woestijnzand smelten tot een groene glasachtige laag van zo’n 1 à 2 cm dik. Dat amorfe materiaal staat bekend onder de naam trinitiet.
Het woestijnzand bestond voornamelijk uit kwartskorrels, veldspaat en in mindere mate calciet, hoornblende en augiet en de lichtgroene kleur van het trinitiet wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van ijzer. Onderzoek toonde aan dat het overgrote deel van trinitiet werd gevormd door woestijnzand dat in de lucht werd gestuwd en in gesmolten toestand neerdruppelde op de woestijnbodem. Trinitiet is te vergelijken met fulgurieten (bliksembuizen) en met het materiaal dat zich soms vormt bij de inslag van grote meteorieten.
Trinitiet bevat een mengsel van radioactieve isotopen zoals cobalt-60, barium-133, europium-152 en -154, americium-241, cesium-137, kalium-40, thorium-232 en uranium-238. Verder bevat het fragmenten van de bom en van de 30 meter hoge metalen constructie waarop de bom geplaatst was. Het is nog licht radioactief, maar ongevaarlijk.
Rond 1950 werd er behoorlijk wat trinitiet aan verzamelaars en souvenirjagers verkocht, maar in 1953 werd met behulp van bulldozers de radioactieve laag begraven en is het verboden om nog materiaal op de vindplaats te verzamelen. Toch is er vandaag nog wat trinitiet in omloop en in de rockshop kochten we een klein stukje van ongeveer 2 x 1,5 cm.
Trinitiet is een schoolvoorbeeld van wat geen mineraal is; ten eerste is het amorf (niet-kristallijn) en het is het product van menselijke activiteit (niet op een natuurlijke manier ontstaan). We mogen alleen maar hopen dat het nooit meer zal gevormd worden, maar we moeten er wel even bij stilstaan dat sinds 1945 en vooral in de jaren 60 en 70 wereldwijd nog meer dan 2000 kernproeven zijn gedaan.
trinitiet in een vitrine van het "New Mexico Institute of Mining and Technology", Socorro, New Mexico, USA (foto Paul Tambuyser)
